Adolescencja

Problemy adolescencji możemy zdefiniować jako zjawisko psychologiczne i kulturowe. E.Dulit definiuje te procesy jako ludzką, psychologiczną odpowiedź na uderzenie zdeterminowanych biologicznie wydarzeń dojrzewania i odpowiedź ta jest osadzona i w potężnym stopniu kształtowana przez rodzinę, kulturę i subkulturę.

Ogólny paradoks naszych czasów polega na tym, że kiedy staliśmy się całkowicie świadomi, jak ważne są emocjonalne problemy dzieciństwa (znaczenie stałych obiektów miłości), a także indywiduacji dla rozwoju psychicznego, to inne czynniki socjologiczne i kulturowe sprawiają, że
w społeczeństwie rośnie liczba  dzieci, które przeżyły rozwód rodziców lub inne formy rozbicia domu. Powinniśmy pamiętać, że świat współczesny zminimalizował i zanemizował rytuały inicjacyjne. Jest pełen zjawisk patologicznych związanych z okresem dorastania oraz jest świadkiem narodzin subkultury młodzieżowej, która jest zjawiskiem stosunkowo niejasnym
i groźnym. Groźnym, dlatego że wszystkie te młodzieżowe grupy git-ludzi, punków, skinheadów, killersów, sprejowców czy satanistów, to młodzi ludzie, którym nie powiódł się czy też nie mógł powieść się dialog z pokoleniem ich rodziców, którzy zamiast zostać wprowadzeni w dorosły świat poprzedniego pokolenia, stając się pełnosprawnymi osobami dorosłymi, stracili swoje miejsce
i poszukują jego namiastek.

W swoich licznych publikacjach Helm Stierlin wykłada, iż kultura polega na nieustającym dialogu pokoleń, w którym pokolenie dochodzące do progu dorosłości musi odejść i uniezależnić się od pokolenia poprzedniego, ale to odejście nie może być zerwaniem. Tylko istotny otwarty dialog zapewni możliwość kontynuacji pojednania pokoleń, które spotykają się, jako równouprawnieni partnerzy tworzący tą samą kulturę. Ponieważ czasy współczesne charakteryzuje, sprzeczny system idei to dojrzewanie człowieka staje się szczególnie skomplikowane. Wszystkie trudności, konflikty, niespójności narastają wtedy, kiedy w kulturze dochodzi do gwałtownych przeobrażeń i zmian, gdyż one stają się częścią indywidualnych konfliktów jednostki zarówno w prawidłowym jak i zaburzonym rozwoju.

Główne zadania adolescencji dotyczą

 Zakończenie procesu separacji/indywiduacji rozpoczętego w pierwszym roku życia.

Określenie własnej szeroko pojmowanej tożsamości:

• ustalenie tożsamości psychologicznej,
• psychoseksualnej,
• interakcyjnej,
• społecznej,
• ustalenie własnego systemu wartości,
• określenie własnych celów życiowych.

Oba te cele adolescencji są trudne zarówno dla dziecka jak i jego rodziców.

Wszystkie nierozwiązane zadania faz poprzednich, wszystkie trudności biologiczne i psychologiczne ze strony dziecka i ze strony rodziców mogą wykonanie tych zadań utrudnić, lub nawet uniemożliwić.

Kryzys adolescencji:

Do kryzysu adolescencji doprowadza szereg raptownie i równocześnie dziejących się zmian, w trzech obszarach: biologicznym, psychologicznym (intrapsychicznym), oraz społecznym (interakcyjnym).  Psycholodzy zorientowani psychoanalitycznie nie przeprowadzają ścisłego rozróżnienia między normalną adolescencją, a adolescencją patologiczną. Uważają, że poprzez patologiczne zjawiska, fenomeny osobowościowe, można łatwiej zrozumieć normalne mechanizmy procesu adolescencyjnego. W związku z tym w omawianym okresie życia dostrzegają wielką szansę rozwoju dla młodego człowieka, na rozwiązanie tych problemów i konfliktów, których nie udało mu się rozwiązać w poprzednich okresach życia.

Anna Freud pisze, że załamanie psychiczne i zmiana zachowania są w okresie adolescencji nieuniknione. Równowaga wewnętrzna osiągnięta przez stłumienie konfliktu między „id” a „ego” w okresie latencji, nie wytrzymuje ilościowej i jakościowej zmiany popędów w okresie dojrzewania. Brak takich zmian, dalsze pozostawanie dobrym dzieckiem silnie związanym z matką i uległym wobec ojca jest wyrazem zahamowania rozwoju. Adolescencja jest z natury swojej przerw w spokojnym rozwoju. Utrzymywanie stałej równowagi w tym okresie jest nienormalne, a normalne jest to, że młody człowiek zachowuje się przez pewien czas niespokojnie i w sposób trudno przewidywalny dla otoczenia.

Erikson podkreśla, że rozwój przebiega przez całe życie w sposób kryzysowy. Zastosowane przez niego pojęcie kryzysu normatywnego oparte na całym ciągu obserwacji, badań, ustaleń psychologii społecznej, socjologii, psychiatrii staje się bardziej jasne na tle znanej w psychiatrii teorii kryzysu sformułowanej w latach sześćdziesiątych przez Geralda Kaplana. Chociaż adolescencja jest kryzysem połączonym z dużym niepokojem, to jednak może być w większym stopniu źródłem energii do dalszego rozwoju i źródłem kreatywnych rozwiązań, niż błędne koło konfliktów i samozniszczenia w nerwicy.

Dojrzewanie przebiega w trzech obszarach:

– biologicznym,

– psychologicznym(intrapsychicznym),

– społecznym(interakcyjnym).

Obszar biologiczny: dojrzewanie jest skokiem pokwitaniowym i przynosi:

• znaczną zmianę morfologii ciała (szybkie rośnięcie, zmiany rysów twarzy, osłabienie siły mięśniowej),
• koncentrację na własnym organizmie,
• rozwój drugo i trzeciorzędowych cech płciowych,
• powolne przestawianie gry hormonalnej, osiąganie zdolności do prokreacji (menarche u dziewcząt, polucje u chłopców, jest objawem zewnętrznym dokonującego się procesu zmian).

Zmieniające się ciało jest przedmiotem:

– ciekawości,

– eksperymentów,

– gier,

– ryzykownych zabaw,

– porównywania się z przejawami dojrzewania u rówieśników,

Dojrzewanie może przebiegać w różnym tempie. Wczesny przebieg kojarzy się z:

– dobrą samooceną,

– dobrym funkcjonowaniem w grupie rówieśniczej.

Późne dojrzewanie:

– gorsza pozycja w grupie,

– tendencje do zamykania się w sobie,

– pogorszenie wyników w nauce.

W sferze rozwoju psychoseksualnego (pojawia się pytanie „jak wyglądam?”, które jest najczęściej zadawanym pytaniem i stymulowane jest przez rozwój ciała), wyróżnia się trzy fazy:

1. Autoerotyczna, która koncentruje się na własnym ciele:

– eksperymentach ,

– manipulacji,

– masturbacji (którą w naszej kulturze skłania się traktować jako przejaw rozwoju fizjologicznego).

2. Homoerotyczna:

– bliskość przyjaźni z osobą tej samej płci, której istotną część stanowi, zwierzanie, wspólne fantazjowanie na tematy seksualne,

– wspólne rozmowy,

– wspólne doświadczenia np. masturbowanie się (ta faza może być zarówno fazą torującą

i zmniejszającą dystans do tej pory dzielący obie płcie, ułatwia inicjację seksualną, a również

może być przyczyną lęków o swój własny rozwój).

3. Chaotyczna:

– popisywanie się liczbą dziewcząt i chłopców, z którymi chodzi się, przechwalanie się

i fantazjowanie na temat własnej atrakcyjności seksualnej.

4. Dojrzałości (zwykle przychodzi po ukończeniu okresu dojrzewania):

– tworzenie wszechstronnych, trwałych i satysfakcjonujących obu parterów związków seksualnych.

 

Obszar psychologiczny:

1. Kontynuacja rozwoju w sferze funkcji poznawczych:

– uzyskanie umiejętności rozumowania na poziomie abstrakcyjnym,

– poszukiwanie własnych odkryć w sferze problemów ogólnych(filozofii, polityki, zagadnień

społecznych),

– chętne podejmowanie dyskusji ,

– chęć przeciwstawiania własnych poglądów osobą dorosłym.

– skłonność do myślenia spekulatywnego jako próba posługiwania się dla przyjemności myśleniem

abstrakcyjnym,

– wrażliwość na wszelkie formy indoktrynacji zewnętrznej,

– skłonność do doktrynerstwa( z powodu małego zasobu doświadczeń życiowych i małej ich

relatywizacji).

2. Potrzeba autoanalizy

– pytanie „jaki jestem” zadawane jest w wymiarze przyszłościowym,

– ocena własnych możliwości poprzez ogląd intelektualny, nie lękowy jak do tej pory ,

– planowanie własnych ról i dokonań,

 

Podsumowanie – rozwój w tej sferze przynosi:

– bunt przeciwko autorytetom, zwłaszcza autorytetom rodziców,

– konfrontowanie się z systemem ocen, wartości rodziców i dorosłych,

– stopniowe nabywanie bycia sobą,

– bardziej realistyczne widzenie swoich umiejętności,

– przewidywanie efektów swojego działania,

– formułowanie planów zawodowych.

Cały ten proces zmian towarzyszący dojrzewaniu zmierza do ukształtowania dojrzałej tożsamości psychologicznej, która pozwoli w przyszłości brać pod uwagę:

– sądy

– opinie

– systemy wartości innych ludzi

Bez konieczności podporządkowania się im, albo zwalczania ich.

 

Obszar społeczny opisuje:

– świat rówieśniczy, staje się tak samo ważny, a nawet ważniejszy niż domowy,

– intensywne poszukiwania przez dziecko przyjaźni, miłości, wśród osób równych sobie ,

– równoczesne przyciąganie do rówieśników i chęć separowania siebie, porównywania,

rywalizowania,

– nawiązywanie trwałych, głębokich przyjaźni,

– tendencje do zbierania się i spędzania wspólnie czasu,

Co daje przynależność do grupy rówieśniczej?

– obniżenie lęku separacyjnego,

– powiększenie doświadczeń społecznych (zdobycie umiejętności działania zespołowego,

rywalizacji o status społeczny w grupie, umiejętności przywódczych, umiejętności

podporządkowania się),

– odkrycie własnych możliwości fizycznych poprzez uruchamianie zachowań ryzykownych,

– zdobycie doświadczeń w sferze granic (czyli odpowiedzi na pytanie na co mogę sobie pozwolić

wobec rodziców, norm dorosłych).

Podsumowanie:

Okres adolescencji otwiera istnienie świata społecznego a obecność doświadczeń adolescencyjnych wyniesionych z grupy rówieśniczej jest podstawą dla ukształtowania indywidualnej tożsamości interakcyjnej.

Rodzina w okresie adolescencji

1.Rodzinę w tym okresie opisują różnorodne problemy:

– rodzice dokonują bilansu dorobku swojego życia,

– przeżywają lęk przed pustym gniazdem /usamodzielnianie się dzieci/,

– stają przed perspektywą rekonstrukcji związku małżeńskiego,

– mają perspektywę ponownego zbliżenia się w relacjach partnerskich bez dzieci.

2. Kryzys w relacjach rodziców z adolescentem może powodować:

– zahamowanie rozwoju dzieci z powodu różnych ukrytych nie rozwiązanych własnych problemów,

– brak akceptacji potrzeb dziecka,

– ożywienie własnych problemów związanych z adolescencją, które nie zostały rozwiązane przez

nich w ich własnych rodzinach generacyjnych,

– ożywienie wcześniejszej problematyki separacyjnej ,

– powrót do indywidualnej problematyki seksualnej i próba jej dorosłego rozwiązania.

3. Wiązania adolescenta przez rodzica jest relacją obustronną i może odbywać się w następujący sposób
4. a) w płaszczyźnie popędowo – uczuciowej(wiązanie przez „id”) polega na:

– stałym rozbudowywaniu życzeń dziecka,

– infantylizowanie go,

– zaspokajanie jego regresywnych przyzwyczajeń i kaprysów .

1. b) w płaszczyźnie poznawczej dziecka (wiązanie poprzez „ego”) polega na:

– permanentnym mistyfikowaniu i deprecjonowaniu zdolności widzenia i określania rzeczywistości adolescenta,

– ograniczenia zdolności samodzielnego myślenia np.(„ja wiem lepiej, że jest zimno, ubierz czapkę

i szalik” itp.)

1. c) w płaszczyźnie lojalności dziecka przez „superego” polega na:

– permanentnym indukowaniu przez wiążącego rodzica poczucia winy, wyrzutów sumienia

u dziecka przy próbach fantazji lub rzeczywistych działań związanych z oddalaniem się np.

„Wiem, że się dzisiaj umówiłeś z kolegami, powinieneś iść, ale tak mnie bolą ręce od tego

sprzątania, popatrz na moje ręce…”itp.  Może wystąpić zjawisko delegowania. Ma ono dwa

znaczenia:

1. Dawać polecenie
2. Wysyłać

Akt wysyłania jest aktem odśrodkowym, którym rodzic daje swobodę oddalenia się z domu rodzinnego, ale obarcza poleceniem działania dośrodkowego, którym rodzic podkreśla znaczenie powinności wobec siebie.

Delegacje rodziców mogą być sprzeczne, co prowadzi do konfliktów lojalności i do utrudnienia procesu adolescencji.

Podsumowanie

Trudno jest odejść młodemu człowiekowi z rodziny, który wie, że nie spełnia pokładanych nadziei, oczekiwań rodziców. Rodzicowi zaś trudniej jest wypuścić dziecko, które nie realizuje jego delegacji (twórcą mechanizmu delegacji jest H. Stierlin, który mówi iż każdy człowiek wynosi ze swojego domu świadome i nieświadome delegacje, które stara się w sposób świadomy, lub nieświadomy wypełnić. Mechanizm ten ma charakter uniwersalny).

Literatura:

1. Maria Orwid, Kazimierz Pietruszewski, 1996 r. Psychiatria Dzieci i Młodzieży. Collegium Medicum Kraków 1996 r.
2. H. I. Kaplan, B.J. Sadock, V.A. Sadock Psychiatria Kliniczna. Wydawnictwo Medyczne Urban&Partner Wrocław 2001 r.
3. Bogdana de Barbaro Wprowadzenie do Systemowego Rozumienia Rodziny Collegium Medicum UJ, Kraków 1994 r.

 

Opracowała: Małgorzata Godyń