Porozmawiajmy o uczuciach

Porozmawiajmy o uczuciach.

Sfera życia uczuciowego była przez wiele stuleci zaniedbywana przez tych, którzy interesowali się życiem człowieka. Wiele lat upłynęło zanim w filozofii, psychologii, czy  pedagogice zaczęto  uznawać uczucia za równie ważne jak intelekt. Obecnie bardzo dużą wagę przywiązuje się zarówno do intelektu – „Myślę, więc jestem”, czyli umiejętności myślenia, kojarzenia – jak i inteligencji emocjonalnej – „Czuję, więc jestem”, czyli umiejętności odczuwania  i rozpoznawania uczuć własnych i innych ludzi. Współodczuwanie  stanów emocjonalnych drugiego człowieka, czyli empatia pozwala zrozumieć jego decyzje, postawy i działania.  Zrozumienie człowieka jest niemożliwe bez zapoznania się ze sferą jego życia emocjonalnego. Uczucia są wartością i istotną częścią natury ludzkiej. Towarzyszą nam od urodzenia.   Traktowe z należytym szacunkiem i troską, mogą stać się podstawą dalszego rozwoju i osiągnięcia dojrzałości.  Odzwierciedlają  również  nasz stosunek do otoczenia i innych ludzi, ale także do samego siebie, ponieważ  to one budują nasz system wartości.

1. Skąd biorą się uczucia? – Właściwie do końca nie wiadomo …

Część z nich z pewnością ma związek z naszym wychowaniem, jest wynikiem wzorców przekazywanych  przez rodziców oraz kulturę naszego kraju:

• ważne są nie tylko dlatego, że służą naszemu rozwojowi,
• są niezastąpione, gdy chcemy zrozumieć innych ludzi i wchodzić z nimi w prawidłowe relacje,
• nie potrafimy do końca  zrozumieć, to co czują inni, gdy nie przejmujemy się własnymi emocjami,
• uczucia są jakby narzędziami, których  potrzebujemy, gdy chcemy  zbudować prawdziwy związek z drugim człowiekiem,
• trzeba nauczyć się cenić i szanować mądrość uczuć,
• zostały one nam dane, stanowią wyposażenie każdego człowieka.

2. Co więc oznacza pojęcie emocje?

Pojęcie „emocje” pochodzi od łacińskiego słowa „emovere” – oznacza „poruszyć się”, „wstrząsnąć”, „zamieszać”. Doświadczenia nasze ukazują trafność tego określenia. Mieszają się w nasze życie aby je poruszyć. Czasem używa się zamiennie obu tych terminów: emocje-uczucia. Nie zawsze jest to jednak uzasadnione.

 EMOCJE:

• mają charakter sytuacyjny,
• są krótkotrwałe,
• w danym momencie występuje tylko jedna emocja,
• impulsywność dominuje nad refleksją,
• są wrodzone – tak rozumiane charakteryzują zarówno ludzi jak i zwierzęta,

UCZUCIA:

• przeżycia specyficznie ludzkie,
• są trwałe, choć trudno określić to w ramach czasu,
• nie mają charakteru wrodzonego,
• nabywamy je w drodze doświadczeń społecznych (od prostych, np. strach, gniew do złożonych, np. miłość, przyjaźń)

Motywacja wyraża cel emocji. Intelekt i wola współpracując z emocjami motywują nas do czynu.

3. Stany emocji

W naszym życiu spotykamy się z rozmaitymi uczuciami lub stanami emocjonalnymi. Są to: miłość, złość, wrogość, radość, euforia, ból, lęk, zazdrość i wiele innych. Często myślimy o nich jako o pozytywnych – miłość i negatywnych – złość. Ponieważ stan emocjonalny jest po prostu stanem emocjonalnym, proponujemy nieco inne rozumienie naszych stanów emocjonalnych jako uczuć przyjemnych i nieprzyjemnych dla nas, wygodnych i niewygodnych. Wszystkie stany emocjonalne (przyjemne i nieprzyjemne) należy zaakceptować,  natomiast musimy ograniczyć pewne działania, które podejmujemy w wyniku odczuwania różnych emocji. Uczuciami tłumaczy się wiele ludzkich zachowań; „nie lubię go, więc mu nie pomogę” lub też wręcz przeciwnie – „kocham i zrobię wszystko dla niego”. Trudno jednoznacznie mówić o uczuciach, każdy człowiek ma swoje osobiste wyobrażenia każdego z nich. Są to terminy nieostre, dlatego też mogą oznaczać w różnych sytuacjach różne rzeczy. I w tym cały urok uczuć…

4. Kontrola zachowań

Interpretacji własnych uczuć pomaga język. Uczucia nazwane stają się łatwiejsze do rozpoznania, nazwania, zaakceptowania i wyrażenia.

• Wszystkie strony emocjonalne należy zaakceptować – pewne działania należy ograniczyć.
• Należy przyznać się do uczuć nieprzyjemnych i wziąć pełną odpowiedzialność za działania podjęte pod ich wpływem.
• Przyznanie się do nieprzyjemnych uczuć nie oznacza przyzwolenia na wyładowanie ich na innych ludziach. Oznacza to jedynie wzięcie ich pod świadomą kontrolę, tzn. nauczyć się sposobów uwalniania od nich i wyrażania ich w sposób społecznie akceptowalny.
• Najpierw musimy ujawnić nieprzyjemne emocje, by mogły pojawić się dobre pomysły na rozwiązanie problemów.
• Zaprzeczanie emocjom wzbudza niepokój i złość.

5. Uczucia i emocje w roli „panów” i „wrogów”

Uczucia i emocje w roli „panów”:

• Jeżeli stany emocjonalne biorą nad nami górę, to dajemy im wtedy władzę kierowniczą w naszym życiu – a przecież mamy jeszcze rozum i wolę.
• Gdy dominują, wtedy wymykają się spod kontroli rozumu, działamy bezrefleksyjnie. Mogą wtedy popychać do zachowań niewłaściwych, czy wręcz nagannych.
• Jeżeli pozwolimy im kierować, przekreślamy cel, dla którego zostały nam dane.

Uczucia i emocje jako nasz „wróg”:

• Niektórzy odnoszą się do uczuć nieprzyjemnie, jakby były naszymi wrogami.
• By je zwalczać, pozwalamy im zaprzeczać poprzez ukrywanie uczuć.
• Kiedy je tłumimy, celowo spychamy je w głąb siebie. Jednak one nadal istnieją
  i odbijają się na relacjach z innymi ludźmi.
• Zaprzeczanie uczuciom nie jest skuteczne. Może to prowadzić do większych problemów – depresja, choroby psychosomatyczne i fizyczne.
• Zaprzeczanie uczuciom ukrywa problem ale także go nie naprawia.
• Spychane w głąb siebie uczucia i emocje będą czekać na „swój czas” – wtedy będą kierować naszymi działaniami destrukcyjnie.
• Problemy emocjonalne wywołane podejściem „emocje to wróg” są bardzo trudne do wyleczenia, co stwierdzi każdy psycholog czy duszpasterz.
• Emocje traktowane jak wróg będą się zachowywać jak wróg i zawsze podejmują działania odwetowe.

Z uczuciami nie należy walczyć ani im się bezwolnie poddawać. Trzeba nauczyć się je rozpoznawać i prawidłowo wyrażać tak, aby nie krzywdzić innych.

6. Co potrafią uczucia?

Pytanie brzmi nieco dziwnie, bo uczucia to nie są ludzie – nie mają więc żadnych umiejętności. Przecież nie można ich nawet dotknąć, trudno je namalować i opisać.

A jednak potrafią dużo:

• mogą całkowicie zmienić postrzeganie pewnych zjawisk i ludzi („czar miłości” i „moc nienawiści”),
• mogą wpłynąć na nasze decyzje w określonych sytuacjach (strach, ucieczka, współczucie, pomoc innym),
• mogą zmienić nasze zachowanie w różnych sytuacjach tak, że tę zmianę dostrzegą inni ludzie (publiczne przeklinanie, okazywanie wzruszenia, płacz),
• mogą sprawić, że będziemy uparcie dążyć do jakiegoś celu nie zwracając uwagi na wszystkie przeciwności losu (uzyskiwanie wyników w sporcie, nauce),
• mogą zmienić nasze relacje z otoczeniem na lepsze lub gorsze, w zależności od tego jak je umiemy wyrażać. Jeżeli umiemy wyrażać to, co czujemy to dajemy jasny komunikat, jesteśmy dla innych przewidywalni.

Jak pomóc dziecku, by radziło sobie z trudnymi uczuciami

1. Słuchaj dziecko bardzo uważnie.

(Słuchanie jest otwarciem się na drugiego człowieka. Stwarza mu przestrzeń).

2. Okaż zrozumienie dla uczuć dziecka słowami: „och”, „ hmm”, „rozumiem”

(Zrozumienie daje poczucie dziecku, że nie jest samo na świecie, że jest ktoś bliski).

3. Nazwij te uczucia: „to przykre”, „to boli”

(Nazywanie uczucia pomaga dziecku zobaczyć, co się z nim dzieje).

4. Zamień pragnienia dziecka w fantazję:

(„Gdybym mogła wyczarowałabym Ci natychmiast wakacje”).

Zdania, które pomagają wspierać dziecko w przeżywaniu trudnych emocji;

– „Widzę, że jesteś: zły, wściekły, rozczarowany…”

– „Słyszę, że jest to dla Ciebie: trudne, ważne, przykre….”

– „Rozumiem, że  miałeś trudny dzień…”

Określ swoje oczekiwania używając słów: „zależy mi na tym”, „to jest dla mnie ważne”.

Zamiast oceniać:

Opis uczucia w związku z nieakceptowaną sytuacją:

„Przeszkadza mi to…”

Opis zachowania drugiej osoby, które wywołało takie uczucia:

„…kiedy widzę porozrzucane buty w przedpokoju”

Skutki nieakceptowanego zachowania, w czym mi ono przeszkadza, jaką moją potrzebę narusza:

„…ponieważ lubię porządek”

„Przeszkadza mi to, kiedy widzę porozrzucane buty w przedpokoju, ponieważ lubię porządek”

„Złoszczę się, kiedy muzyka gra głośno po 22, ponieważ nie mogę wtedy zasnąć”

Zaakceptuj wszystkie uczucia i ukierunkuj postępowanie.

Zastanów się jak się z nimi uporać nie raniąc innych.

 Opracowały  na podstawie książek:

• Joanna Sakowska – „Szkoła dla Rodziców i Wychowawców” – CMPPP MEN Warszawa 1999,
• Faber Adele Mazlish Elaine „Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły” – Media Rodzina 2013,

• Marshall B. Rosenberg – „Porozumienie bez przemocy. O języku serca” – Wydawnictwo Jacek Santorski & Co Warszawa 2003,
• Katarzyna Zawadzka, przy współpracy Jolanta Basistowej i zespołu realizatorów Szkoły dla Rodziców i Wychowawców skupionych wokół fundacji Szkoła Dialogu – „Zeszyt do ćwiczeń”- inspirowany poradnikami dla rodziców autorstwa A. Faber i E. Mazlish, H. Ginota oraz T. Gordona,
• i własnych doświadczeń zawodowych

pedagog  Elżbieta Szklarczyk i  psycholog  Marta  Piechowicz – realizatorki warsztatów wspierających relacje w rodzinie „Szkoła dla Rodziców i Wychowawców”

Chrzanów 2020