Empatia to zdolność wczuwania się w przeżycia i rozumienie stanu emocjonalnego drugiego człowieka. Nabywanie tej zdolności jest procesem, który swój początek ma w dzieciństwie. Polega, nie tylko na rozumieniu drugiego człowieka, lecz także na sygnalizowaniu mu swojego rozumienia i wczuwaniu się w przeżycia innych ludzi. To trwanie przy drugiej osobie, zwracanie uwagi na jej uczucia i potrzeby oraz pewność, że dobrze je rozumiemy, chociaż nie odczuwamy tego samego.
Osoby empatyczne łatwiej wybaczają, szybciej i skuteczniej rozwiązują konflikty.
Przeciwieństwem empatii jest egocentryzm. Egocentrycy umieszczają siebie w centrum świata i często nie mają zdolności do akceptowania poglądów innych niż ich własne. Nie potrafią zrozumieć, że inne osoby też mają uczucia. Patrzą na świat wyłącznie ze swojego punktu widzenia i uważają, że wszyscy powinni postępować zgodnie z ich wolą i przekonaniami. Brak umiejętności empatycznych może powodować trudności w relacjach z ludźmi w postaci ograniczonych kontaktów, zachowań agresywnych i aspołecznych.
Istotnym jest fakt, że empatię można ćwiczyć, doskonalić i stymulować jej rozwój przez całe życie. Zatem nie można wskazać okresu, który decydowałby o zakończeniu rozwoju empatii i osiągnięciu jej najwyższego poziomu.
Dziecko uczy się empatii poprzez:
- Obserwacja i naśladowanie
Dzieci naśladują postawy dorosłych wobec siebie i innych ludzi. W ten sposób uczą się, jak uporać się z trudnymi emocjami oraz jakie są sposoby reagowania na emocje i zachowania innych. Wszystko to odbywa się w naturalnych codziennych sytuacjach, których dziecko jest świadkiem.
Ważne aby rodzic był przykładem zachowań empatycznych wobec dziecka. Okazujemy empatię każdego dnia poprzez swoje działanie oraz komunikaty typu: „Rozumiem cię”, „Staram się wyobrazić sobie, co czujesz”, „Opowiedz o swojej sytuacji, abym mogła/mógł cię lepiej zrozumieć”, „Szanuję twoje zdanie”, „Domyślam się, że to może być dla ciebie…”, „Kiedyś byłam/byłem w podobnej sytuacji”.
- Dziecko ćwiczy empatię w naturalnych sytuacjach komunikacyjnych
Bardzo często zdarza się, że kiedy małe dziecko zauważy, że inne dziecko bądź dorosły doświadczają czegoś niemiłego (skaleczą się, przewrócą albo uderzą) – wykonuje ono zupełnie nieświadomie jakąś czynność, która w jego mniemaniu mogłaby przynieść ulgę cierpiącemu. Przykładowo podaje płaczącemu dziecku jakąś zabawkę do rączki albo podchodzi do rodzica ze swoją przytulanką. W takich sytuacjach dorośli często reagują słowami: „Jaś nie potrzebuje teraz twojej zabawki. Boli go kolano, więc to nie pomoże” albo „Skaleczyłam się, zamiast misia przydałby mi się plaster”. Dziecko nie rozumie takich uwag, a co więcej, zaczyna wówczas kojarzyć swoje naturalne altruistyczne postawy z odrzuceniem.
Warto uświadomić sobie, że małe dziecko na początku swojego życia niekoniecznie bierze pod uwagę czyjeś potrzeby i preferencje, bo to związane jest z myśleniem abstrakcyjnym, na które maluch nie jest jeszcze gotowy. Doceńmy jednak jego starania, wyjaśniając perspektywę drugiej osoby i przebieg zaistniałej sytuacji. Rozmawiajmy o to, co się wydarzyło, okażmy wdzięczność dziecku za jego formę niesienia pomocy, wyjaśnijmy, co może czuć cierpiąca osoba, i zapytajmy wspólnie, co byłoby jej najbardziej pomocne w określonej sytuacji. Ćwiczmy empatię na każdym kroku, w zwykłych codziennych sytuacjach, a mózg dziecka zapisze wszelkie ważne dane i zakoduje je długoterminowo. Później odpowiednio je przetworzy i w przyszłości wykorzysta w bardziej skomplikowanych sytuacjach społecznych.
- Nauka zachowań empatycznych poprzez zabawę
Propozycje zabaw rozwijających empatię u dzieci:
- Rodzinny skarbiec zdarzeń – Może mieć formę pudełka, woreczka, słoja. Wrzucajcie do niego karteczki zapisane wydarzeniami wartymi zapamiętania, zdjęcia, drobne przedmioty, które kojarzą się z jakimś zdarzeniem. Warte zapamiętania mogą być radości, smutki, sytuacje ciekawe, ważne wydarzenia.
- Kwiat wdzięczności – narysujcie kwiat, a w jego środku wpiszcie imię osoby, której będzie dotyczył. Dorysujcie płatki, a w każdym z nich to, za co jesteście tej osobie wdzięczni, jak wzbogaciła Wasze życie.
